Próf. Gunnar Sigurðsson
D-vítamín stjórnar frásogi í görnum á kalki og fosfati úr fæðu. Án D-vítamíns frásogast einungis um það bil 10% af kalkmagninu í fæðunni. Hversu mikið við þurfum að neyta af kalki í fæðu er því verulega háð því hversu góður D-vítamínbúskapur líkamans er (1).
D-vítamín myndast í húð fyrir áhrif sólarljóss (útfjólublátt ljós). Sú myndun er hins vegar mjög háð árstíðum og í skammdeginu á Íslandi má búast við að mjög lítil D-vítamínmyndun eigi sér stað í húðinni, alla vega frá byrjun nóvember og fram í mars. Á þeim tíma verður líkaminn að treysta á D-vítamínbirgðir í fituvef líkamans frá síðasta sumri. Þær birgðir nægja þó fæstum á Íslandi til að halda uppi eðlilegu D-vítamínmagni í líkamanum yfir háveturinn samkvæmt íslenskum rannsóknum (2). Yfir háveturinn og reyndar meginhluta ársins verðum við því að treysta á það D-vítamín sem við fáum úr fæðu. Notkun sólarbekkja er alls ekki mælt með vegna hættu á myndun sortuæxlis. Það eru hins vegar einungis fáar fæðutegundir sem innihalda eitthvað magn af D-vítamíni, helst feitur fiskur og eggjarauða. Á hinn bóginn er verulegt magn af D-vítamíni í íslensku þorska- og ufsalýsi þannig að þeir sem taka lýsi eða fjölvítamín með D-vítamíni (400-800 einingar á dag) eru því með nægilegt D-vítamín allt árið. Athuga ber þó að hákarlalýsi er snautt af D-vítamíni og Omega 3 inniheldur ekki D-vítamín.
Íslensk rannsókn hefur sýnt að að minnsta kosti þriðjungur fullorðinna nær ekki æskilegum mörkum af D-vítamíni yfir veturinn og 10-15% eru með mjög lágt D-vítamíngildi í blóði, sumir þeirra reyndar meginhluta ársins. Við getum ekki fullyrt að þetta komi niður á þeirra beinum en margt bendir til að langvarandi ónógt D-vítamín leiði til taps á beini og gæti því leitt til þess ástands sem við köllum beinþynning. Algjör skortur á D-vítamíni (sjaldgæft en fyrirfinnst þó á Íslandi) leiðir hins vegar til alvarlegs beinsjúkdóms, beinkröm í börnum og beinmeyra í fullorðnum.
Rannsóknir frá síðustu árum benda hins vegar til mun víðtækari áhrifa D-vítamíns í líkamanum en einungis það að stjórna kalk- og beinabúskap. Þannig virðist ónógt D-vítamín leiða til minni vöðvakrafts og hugsanlega auka byltur aldraðra. Einnig benda ýmsar rannsóknir til að D-vítamín hafi áhrif á ónæmiskerfið og skortur á því geti leitt til aukinnar áhættu á vissum tegundum krabbameins. Þetta þarfnast þó frekari rannsókna (3).
Í heild tekið má því segja að flest bendi til að góður D-vítamínbúskapur bæði í börnum og fullorðnum skipti verulegu máli í sambandi við heilbrigð bein og heilsuna almennt. Sýnilegt er að ekki er unnt að tryggja góðan D-vítamínbúskap yfir veturinn nema með inntöku á D-vítamíni í formi lýsis eða í fæðu. Margar þjóðir hafa í auknum mæli mætt þessari vitneskju með því að stuðla að því að bætt verði D-vítamíni í vissar fæðutegundir. Hér á landi eru einungis fáar fæðutegundir með íbættu D-vítamíni og fáeinar innfluttar fæðutegundir. Til þess að þessi viðbót hafi einhver áhrif þarf það að vera í talsverðu magni í fæðutegundum sem fólk neytir daglega svo sem í flestum mjólkurafurðum. Magn viðbætts D-vítamíns þyrfti væntanlega að vera að minnsta kosti 5 µg (200 einingar) per lítra af mjólk (líklegra þó 10 µg eða 400 einingar) (4). Slíkt magn er þó ólíklegt að tryggi að allir nái æskilegu magni af D-vítamíni yfir veturinn en ætti þó að koma í veg fyrir verulegan D-vítamínskort hjá flestum, einkum börnum og unglingum sem margir hverjir taka ekki lýsi. Eftir sem áður væri þó full þörf fyrir daglega neyslu á lýsi eða D-vítamíni í töflum yfir meginhluta ársins. D-vítamíneitrun (meir en 4000 einingar á dag) af völdum slíkrar viðbætingar í matvæli ætti hins vegar að vera nánast óhugsandi sé virkt gæðaeftirlit í gangi.
Heimildir:
- Steingrimsdottir L, Gunnarsson O, Indridason OS, Franzson L, Sigurdsson
Relationship between serum parathyroid hormone levels, vitamin D sufficiency, and calcium intake. JAMA 2005; 294: 2336-41. - Örvar Gunnarsson, Ólafur Skúli Indriðason, Leifur Franzson, Edda Halldórsdóttir, Gunnar Sigurðsson. D-vítamínbúskapur fullorðinna Íslendina. Læknablaðið 2004;90(1):29-36.
- Holic MF. Vitamin D deficiency. N Engl J Med. 2007:357(3):266-81. 4. Välmäki W, Löyttyniemi E, Välimäki MJ. Vitamin D forfification of milk products does not resolve hypovitaminosis D in youn Finnish men. Eur J Clin Nutr 2007:61(4):493-7.
