Framhandleggsbrotum, samfallsbrotum í hrygg og mjaðmabrotum fjölgar stöðugt frá sextíu ára aldri og eru flest hjá háöldruðum. Önnur hver öldruð kona hlýtur beinbrot á ævinni. Samföll í baki verða án minnstu aðvörunar en mjaðmabrot oftast í kjölfarið á byltu. Báðar þessar tegundir af beinbrotum skerða verulega lífsgæði og geta heft mjög sjálfsbjargargetu. Brot valda ótta og draga úr sjálfstrausti vegna þess vanmáttar sem fólk upplifir. Hætt er við að það leiði til takmörkunar á hreyfingum, sem aftur dregur úr líkamsþrótti. Vítahringur myndast.
Hámarksbeinmassi næst á þrítugsaldri og ákvarðast af samspili erfða, hreyfingar og næringarinntöku, meðal annars, kalks og D-vítamíns. Bein tapast alla tíð upp frá því, hraðast og mest hjá konum á breytingarskeiði, jafnt og þétt og með vaxandi þunga fram í háa elli. Samfallsbrot í hrygg geta orðið án áverka, en lang flest mjaðma- og framhandleggsbrot verða í kjölfarið á byltu. Viðhald beinmassa er mikilvægt. Aldraðir þurfa að taka allt að 1200 – 1500 mg af kalki á dag og 600 til 800 alþjóðlegar einingar af D-vítamíni. Auk þess kemur hormónmeðferð eða sértæk beinstyrkjandi meðferð með lyfjum til álita í ákveðnum tilvikum. En til þess að varna beinbrotum er ekki síður mikilvægt að koma í veg fyrir byltur. Á það einkum við framhandleggs- og mjaðmabrot.
Langalgengasta orsök byltu hjá öldruðum einstaklingi er skert jafnvægi, annað hvort vegna skerðingar í jafnvægisnemum eða varnarviðbrögðum við jafnvægistruflun. Ýmsir eiginleikar mannslíkamanns dvína með hækkandi aldri sem sést vel á því að aldraðir maraþonhlauparar hlaupa hægar en þeir sem yngri eru. Hins vegar hættir mjög mörgum til að skella skuldinni á ellina, þegar í raun er kyrrsetu og hreyfingarleysi er um að kenna. Með kyrrsetu verður gríðarlegt óþarfa tap á bein- og vöðvastyrk og aukið jafnvægisleysi vegna hreyfingarleysis. Þeir sem hafa í ofanálag langvinna sjúkdóma verða einkar illa úti.
Öldrunarbreytingar líkjast mjög kyrrsetubreytingum í flestum atriðum. Það er ein veigamikil undantekning. Líkamsgetu vegna kyrrsetu má endurheimta á áhrifaríkan hátt með líkamshreyfingu og sértækri þjállfun, allt eftir þvi hvort verið er að sækjast eftir auknu þreki, styrk eða jafnvægi, sem er einnig aðgengilegasta leiðin til að draga úr byltum og þar með brotum.
Auk skertrar líkamsstöðustjórnar eru margir þættir í lífi einstaklingsins sem setja hann í fallhættu, til dæmis lyf, ýmsir sjúkdómar, vitræn skerðing og slysagildrur í umhverfinu. Ef hugað er að öllumþessum þáttum má fækka byltum um þriðjung. Til að auka enn á öryggi þeirra sem verst eru settir, til dæmis hjá þeim sem eru á elli- og hjúkrunarheimilum, má nýta sér sérstakar buxur með stuðpúðum eða skeljum yfir mjöðmum. Skilningur á orsökum beinbrota og því hvernig forðast má þau hefur vaxið hröðum skrefum á síðasta áratug. Brot eru ekki óumflýjanlegur fylgikvilli ellinnar heldur eitt af því marga, sem má forðast með því að einstaklingarnir axli ábyrgð á eigin heilsu með því að huga að næringarinntöku og hreyfingu og með því að leita til heilbrigðisstarfsmanna verði þróttleysis eða jafnvægisleysis vart.
Þórunn Björnsdóttir er sjúkraþjálfari og situr í stjórn Beinverndar
