6 / 8
www.beinvernd.is
Með hækkandi aldri verða byltur al
gengari og eru algengasta ástæða al
varlegra meiðsla meðal aldraðra. Þeg
ar beinþynning er einnig til staðar verða
líkurnar á beinbroti meiri en ella. Slys
og þá sérstaklega byltur hjá öldruðum
eru alvarlegur heilsufarslegur vandi sem
oft leiðir af sér skerðingu á lífsgæðum,
minnkað sjálfstæði og jafnvel dauða.
Kvíði vegna reynslu af byltu eða meðvit
und um hættu á byltum er algeng meðal
aldraðra og hefur í för með sér vítahring
einangrunar og hreyfingarleysis sem
síðan dregur úr styrk og úthaldi. Þetta
eykur enn frekar líkur á byltum og bein
brotum af völdum falla.
Samkvæmt nýlegri úttekt Landlækn
isembættisins á Slysaskrá Íslands eru
slys á öldruðum, bæði konum og körl
um, hlutfallslega algengari heldur en
hjá öðrum hópum fullorðinna. Flest
slysanna verða á eða við heimili eða 2/3
og er fall langalgengasta orsök áverka.
Hjá þriðjungi hópsins voru afleiðingarn
ar einhvers konar beinbrot. Tæplega
fimmtungur hópsins sem leitaði til slysa
deildarinnar þurfti á sjúkrahúsinnlögn
að halda. Kynferði virðist skipta máli
en samkvæmt úttektinni eykst hættan
á byltum meira með hækkandi aldri hjá
konum en körlum og jafnframt eru þær
líklegri til að beinbrotna en karlarnir.
Erlendar rannsóknir hafa sýnt að þriðj
ungur aldraðra dettur að minnsta kosti
einu sinni á ári. Þetta hlutfall er hærra
meðal íbúa öldrunarstofnana og aldr
aðra á sjúkrahúsum en á þessum stöð
um hljóta margir beinbrot.
Fyrirbyggjandi aðgerðir geta fækkað
byltum og dregið úr afleiðingum af völd
um byltna hjá öldruðum. Þegar er haf
ið öflugt og skipulegt starf sem snýr
að vörnum gegn byltum og beinbrot
um aldraðra. Slysavarnir aldraðra voru
meginumfjöllunarefni síðasta lands
þings Slysavarnarráðs og var sérstak
lega beint sjónum að slysum í heima
húsum og mögulegu forvarnarstarfi
af hálfu heilsugæslu og fleiri aðila í því
samhengi. Á öldrunarsviði Landspítala –
háskólasjúkrahúss á Landakoti er starf
rækt Byltu- og beinverndarmóttaka þar
sem með þverfaglegri nálgun er unn
ið að því að draga úr líkum á byltum og
áverkum auk þess að veita fræðslu og
sérhæfða meðferð.
Flestar byltur meðal aldraðra eiga sér
stað vegna flókins samspils innri og ytri
þátta. Slys eru ekki náttúrulögmál og
beinbrot eru ekki óumflýjanlegur fylgi
kvilli þess að eldast heldur eitt af því
marga, sem má forðast með því að ein
staklingur axli ábyrgð á eigin heilsu með
aðstoð fagfólks. Til að forvarnir skili sem
mestum árangri þarf að greina helstu
áhættuþætti og benda á fyrirbyggjandi
ráð.
Dæmi um algenga þekkta áhættuþætti
fyrir byltur
Nýleg saga um byltur
Truflun á göngulagi
Jafnvægisskerðing
Minnkaður vöðvastyrkur
Ótti við byltur
Sjóndepra
Minnissjúkdómar
Bráð veikindi
Lyfjameðferð (t.d. róandi lyf og
svefnlyf)
Fótavandamál
Hættur í umhverfi (t.d. undirlag,
hálka, mottur, óhentugur skófatnaður
og léleg lýsing)
Fyrirbyggjandi ráð
Hægt er að gera margt til að draga úr
líkum á byltum og beinbrotum:
Þjálfun og hreyfing styrkir líkamann
og bætir jafnvægi. Aldrei er of seint
að hefja þjálfun og ná árangri í að
styrkja líkamann.
Mikilvægt er að fæðan innihaldi þau
bætiefni sem líkaminn þarf. Aldrað
ir þurfa að neyta að minnsta kosti
800–1000 mg af kalki á dag. D-víta
mín er mikilvægt fyrir bein og vöðva
og er mælt með að aldraðir, sérstak
lega þeir sem eru mikið innandyra,
taki 20 µg (800 alþjóðlegar einingar)
daglega.
Mikilvægt er að lyf séu tekin rétt og í
samráði við lækni.
Skór þurfa að styðja vel að fótum,
hafa lága hæla, stama og grófa sóla.
Hafa nægilegt rými til athafna og fjar
lægja lausa muni, mottur og þrösk
ulda úr gangvegi.
Setja upp handrið við stiga og á salerni.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Byltur og beinbrot hjá öldruðum
Aðalsteinn Guðmundsson, öldrunarlæknir og Anna Björg Aradóttir, hjúkrunarfræðingur