10 / 12
10
www.beinvernd.is
Gunnar Sigurðsson, birtar greinar um D-vítamín:
• Relationship Between Serum Parathyroid Hormone Levels,
Vitamin D Sufficiency and Calcium Intake. Laufey Steingrímsdóttir,
Örvar Gunnarsson, Ólafur S. Indriðason, Leifur Franzson, Gunnar
Sigurðsson. JAMA 2005;294:2336-2341.
• D-vítamínbúskapur fullorðinna Íslendinga. Örvar Gunnarsson,
Ólafur Skúli Indriðason, Leifur Franzson, Edda Halldórsdóttir,
Gunnar Sigurðsson. Læknablaðið 2004;90:29-36.
• D-vítaminbúskapur og árstíðabundnar sveiflur í ýmsum
aldurshópum kvenna á Íslandi. Gunnar Sigurðsson, Leifur
Franzson, Hólmfríður Þorgeirsdóttir, Laufey Steingrímsdóttir.
Læknablaðið 1999;85:398-404.
• Factors associated with elevated or blunted PTH response in
vitamin D insufficient adults. Ö Gunnarsson, Ó S Indriðason, L
Franzson, G Sigurðsson. J Int Med 2008;265:488-495.
og misþroska. Í fullorðnum verða beinin meyr (beinmeyra,
osteomalacia) og brotna og jafnframt verða beinverkir. Þessar
sjúkdómsmyndir verða við nær algjöran skort á D-vítamíni og
þetta varð mönnum fyrst ljóst á fyrri hluta 20. aldarinnar. Á
síðastliðnum 20 árum hefur einnig komið fram vitneskja um
að minni skortur á D-vítamíni getur leitt til þess að það gangi
á kalkforðabúr beinanna ef við fáum ekki nóg kalk úr fæðu til
að halda uppi eðlilegri þéttni kalkjóna í blóði. Ef þetta ástand
stendur lengi (í árum talið) getur það stuðlað að beintapi og
beinþynningu (sjá mynd 1).
Getur þú sagt okkur frá sögu D-vítamínrannsókna á Íslandi
og því nýjasta í þeim efnum?
Í áðurnefndri hóprannsókn 1630 karla og kvenna á aldrinum
30-85 ára könnuðum við hlutfallslegt mikilvægi D-vítamíns
og kalkneyslu í fæðu til að viðhalda eðlilegu kalkjafnvægi í
líkamanum. Sem mælikvarða á eðlilegt jafnvægi notuðum við
mælingar á kalkhormóninu í blóði sem hækkar ef kalkþéttnin
í blóði verður of lág. Niðurstöður okkar benda til þess að
æskilegt magn af D-vítamíni skipti þarna mestu máli. Ef
D-vítamín er í lagi þarf verulega minna magn af kalki í fæðu,
sennilega er 800 mg af kalki nægilegt (sjá mynd 2). Þetta
kann að skipta máli nú þegar kalkneyslan hefur minnkað
talsvert á Íslandi. Þessi rannsókn sýndi einnig verulegan mun
á D-vítamíngildi í blóði þeirra sem tóku lýsi eða bætiefni, sá
hópur hafði nægilega þéttni D-vítamíns í blóði allt árið að
meðaltali. Hins vegar náði hópurinn sem reiddi sig á íslenskt
fæði og sólarljósið æskilegum D-vítamíngildum einungis
yfir hásumarið (þó einkanlega yngri hóparnir)(sjá mynd
3). Æskilegt viðbótar D-vítamínmagn sem til þurfti var því
mismunandi eftir árstíðum. Til að ná því yfir háveturinn þurfti
aukalega a.m.k. 600 einingar. Þessi rannsókn hlaut verulega
athygli þegar hún var birt í JAMA í árslok 2005.
Er eitthvað varðandi D-vítamín öðruvísi á Íslandi eða
er samræmi við það sem er að gerast annars staðar í
heiminum?
Árstíðasveiflur D-vítamíns í yngri aldurshópum virðast óvíða
meiri en á Íslandi, miðsvetrargildin eru sláandi lág. Hins
vegar eru sveiflurnar minni meðal eldri hópa en víða annars
staðar. Hækkunin að sumri virðist óveruleg. Þessir hópar
verða því að reiða sig á mataræði og bætiefni. Venjulegt
íslenskt fæði eins og það var og flestir neyttu gaf sennilega
lágmarksþarfir af D-vítamíni, en með breyttu mataræði (minni
fiskneysla o.fl.) verður þörfin á því að bæta D-vítamíni í fleiri
fæðutegundir meiri en áður, sérstaklega til að ná til yngri og
elstu aldurshópanna. Ég tel það brýnasta verkefni á þessu
sviði að tryggja lágmarksinntöku á D-vítamíni til allra og það
verður að teljast algjörlega óviðunandi og óþarfi að hér á landi
skuli greinast nokkur börn á ári með beinkröm og þó nokkrir
fullorðnir með klár einkenni um D-vítamínskort. Þetta er þó
ekki séríslenskt fyrirbrigði.
Væntanlega mun öldrunarrannsókn Hjartaverndar, þar
sem D-vítamín var mælt í öllum hópnum, gefa okkur á
næstunni viðbótarupplýsingar um mikilvægi D-vítamíns í
þessum aldurshópum, ekki aðeins m.t.t. beinþynningar og
beinbrota heldur einnig hvort góður D-vítamínbúskapur
minnki líkurnar á hjarta- og æðasjúkdómum, krabbameinum
og fleiri sjúkdómum sem nú eru mikið í umræðunni, en
frekari upplýsingar vantar þar um, m.a. hver sé æskilegasta
D-vítamíninntakan og þéttni þess í blóði einstaklinga m.t.t.
þessara sjúkdóma.
Svona að lokum, með hliðsjón af niðurstöðum rannsókna í
þessum efnum, hverjar eru þá helstu ráðleggingar frá þér
varðandi viðhald og eflingu beinheilsu á öllum aldri?
Rannsóknir okkar styðja það að flestir Íslendingar þurfi að
taka viðbótar D-vítamín mestan hluta ársins. Til að tryggja
nægilega D-vítamínþéttni í blóði þarf a.m.k. 600-800 einingar
til viðbótar D-vítamíni í fæði (jafngildi einnar matskeiðar af
þorskalýsi). Elstu aldurshópar þurfa meira en þeir yngri og
alls ekki má gleyma D-dropum handa ungbörnum. Jafnframt
er vissulega vert að nýta sólarbirtuna skynsamlega meðan
hennar nýtur, apríl til september.
Safngreining (metaanalysis) á flestum birtum rannsóknum um
mikilvægi kalkjafnvægis í líkamanum svo ekki þurfi að ganga
á kalkforðabúr beinanna benda til þess að þessi þáttur skýri
allt að 20% lágorkubrota. Þetta nær bæði til D-vítamíns og
kalkneyslu sem eru samofin í þessu sambandi. Aðrir þættir
skipta því vissulega máli og okkar rannsóknir benda sterklega
til mikilvægi erfða í þessu sambandi þannig að fjölskyldusögu
um beinþynningu skyldi taka alvarlega. Jafnframt höfum
við fundið að þyngdartap eftir sjötugt er stærsti þátturinn í
beintapi þessa aldurshóps. Því er mikilvægt að aldraðir haldi
sinni líkamsþyngd og haldi sinni færni til að minnka líkurnar
á falli, sem er auðvitað stærsti áhættuþáttur á beinbrotum, og
þar kemur D-vítamínið einnig inn í til að viðhalda eðlilegum
vöðvakrafti.
• The Association between Parathyroid Hormone, Vitamin D
and Bone Mineral Density in 70-Year Old Icelandic Women.
G Sigurdsson, L Franzson, L Steingrimsdottir, H Sigvaldason.
Osteoporosis Int 2000;11:1031-1035.
• Algengi og orsakir afleidds kalkvakaóhófs meðal fullorðinna
á höfuðborgarsvæðinu. Snorri Laxdal Karlsson, Ólafur Skúli
Indriðason, Leifur Franzson, Gunnar Sigurðsson. Læknablaðið
2005;91:161-169.
• Serum 25-hydroxyvitamin D levels and bone mineral density
in 16-20 years-old girls: lack of association. J Ö Kristinsson,
Ö Valdimarsson, G Sigurdsson, L Franzson, I Olafsson & L
Steingrimsdottir. J Intern Med 1998;243:381-388.
• Öldrunarrannsókn Hjartaverndar. Óbirtar niðurstöður.