9 / 12
www.beinvernd.is
09
D-vítamíngildi eftir mánuðum
Blátt: Meðalgildi þeirra sem taka lýsi eða auka-D-vítamín (60%)
Rautt: Meðalgildi hinna
D-vítamín í blóði S-25 (OH)-D nmol/L
Lágmarks
æskilegt
gildi
Fljótlega urðu frekari tækniframfarir með tilkomu DEXA (Dual
Energy X-ray Absorptiometry) sem gaf möguleika á beinni
mælingu á beinþéttni í lendhrygg og mjöðm sem eru þeir
staðir þar sem alvarlegustu beinþynningarbrotin verða. Með
stuðningi frá Kvenfélagasambandi Íslands og lyfjafyrirtækinu
MSD gátum við keypt slíkt tæki á Sjúkrahús Reykjavíkur árið
1994. Tókum við síðan þátt í fjölþjóðlegum lyfjarannsóknum
sem sýndu fyrst fram á gagnsemi bisfosfónat-lyfja (Alendronat
og Risedronat). Þá kom jafnframt fram alþjóðleg skilgreining
(WHO) á greiningu á beinþynningu, sem notuð hefur verið sem
viðmiðun um hvenær ástæða þykir að grípa til lyfjameðferðar
eða annarra ráða gegn beinþynningu. Við höfum því veitt
þjónusturannsóknir til greiningar á beinþynningu síðan 1995.
Við fengum síðan hraðvirkara DEXA-tæki árið 1998 með
tilstyrk frá RANNÍS. Það tæki er enn í notkun og reyndar á
síðustu metrunum, enda orðið 13 ára, og verið í stöðugri
notkun, bæði til þjónusturannsókna og vísindarannsókna.
Við höfum verið svo heppin að fá úrvals geislafræðinga sem
annast hafa þessar rannsóknir og farið svo vel með tækið að
það er enn við lýði.
Eru íslenskar beinþéttnirannsóknir að einhverju leyti
sérstakar (t.d. vegna fámennis og erfðarannsókna) eða eru
þær svipaðar og í samræmi við erlendar rannsóknir?
Vegna sérstöðu okkar á Íslandi höfum við beint athyglinni
sérstaklega að mikilvægi erfða í sambandi við beinþynningu
sem okkur varð fljótt ljóst með rannsóknum á ungum stúlkum
og foreldrum þeirra. Í samvinnu við Íslenska erfðagreiningu
síðastliðin 10 ár höfum við sýnt fram á mikilvægi erfða hvað
varðar beinþéttni, ekki aðeins sem fjölgenaáhrif þar sem mörg
gen (15-20 nú þekkt) hvert um sig hafa lítil áhrif, heldur benda
rannsóknir okkar á sterkari gen í fjölmörgum íslenskum
ættum, sem væntanlega verða einangruð á næstu árum.
Ísland er því ofarlega á heimskortinu á þessu sviði rannsókna.
Ég fékk góða styrki til rannsókna á kalk- og beinabúskap
Íslendinga frá Styrktarsjóði St. Jósefsspítala á Landakoti
um síðustu aldamót. Það gerði okkur kleift að ráðast í stóra
hóprannsókn 30-85 ára karla og kvenna. Sú rannsókn var
gerð í samstarfi við hóp fólks með sérþekkingu á mismunandi
sviðum, m.a. Laufeyju Steingrímsdóttur og Hólmfríði
Þorgeirsdóttur sem önnuðust næringarþáttinn, læknana
Ólaf Skúla Indriðason og Örvar Gunnarsson og læknanema,
Leif Franzson lyfjafræðing sem hafði yfirumsjón með
hormónamælingum sem framkvæmdar voru á rannsóknadeild
sjúkrahússins, en Díana Óskarsdóttir geislafræðingur hafði
yfirumsjón með öllum beinþéttnimælingum.
Hvað er D-vítamín og hvernig tengist það beinheilsu?
D-vítamín myndast í húð fyrir áhrif sólarljóss (UVB-bylgjur
eingöngu) og magn þess sem myndast fer því mjög eftir
sólarhæð og hversu mikill hluti líkamans er útsettur fyrir því.
Áhrifin eru mest yfir hádaginn, væntanlega kl. 11-16 á Íslandi,
og áhrif kvöldsólarinnar því mjög takmörkuð. Myndunin
minnkar verulega með aldri þegar húðin þynnist. Hér á
norðurhveli er því mjög hætt við að þessi leið dugi skammt.
D-vítamínið fæst einnig úr fæðu en það eru einungis fáar
fæðutegundir sem innihalda D-vítamín, helst feitur fiskur, t.d.
lax (einnig íslenskur eldislax), síld, egg og lifur. Þess vegna
hefur lýsið okkar verið mikilvægur D-vítamíngjafi. Það er
hins vegar ljóst að skaparinn hefur ætlað mannkyninu að fá
D-vítamín fyrst og fremst fyrir tilstilli sólarljóssins.
Til þess að D-vítamín verki verður lifrar- og nýrnastarfsemi
að vera í lagi og mynda hið endanlega virka form. Því geta
sjúkdómar í þessum líffærum og meltingarvegi, þar sem
frásog D-vítamíns á sér stað, valdið því að D-vítamínbúskap
slíkra einstaklinga sé ábótavant.
Það sem D-vítamínið gerir er hins vegar fyrst og fremst að
stjórna frásogi á kalki og fosfati frá meltingarvegi til að tryggja
nægilega þéttni þessara jóna í blóðinu. Frumur líkamans
þurfa ákveðið magn kalsíumjóna til að starfa eðlilega, svo
sem vöðvar o.fl. Það þarf jafnframt ákveðna lágmarksþéttni
af kalki og fosfati í blóði til þess að út falli nægilegt magn
af steinefnum í beinvefinn til að beinin fái fullan styrk. Ef
svo verður ekki koma fram ákveðnar sjúkdómsmyndir eins
og beinkröm (rickets) í börnum, með mikilli aflögun beina
Innan hópsins með nægilegt D-vítamín í blóði voru 800 mg af kalki
nægilegt magn til að halda kalkhormóninu niðri. Kalkhormónið var
hæst í hópnum með ónógt D-vítamín sem svörun til að halda uppi
eðlilegu kalki í blóði.
D-vítamín í blóði
ónógt
nægilegt
Samanburður á kalkhormónagildum eftir kalk-
neyslu og D-vítamíngildum í rannsóknarhópnum
MYND 1
MYND 2