6 / 16
6
Hvað er beinþynning?
Beinþynning einkennist af minnkuðu magni
af steinefnum í beinvef, aðallega kalki, og
misröðun á innri byggingu beinsins með
þeim afleiðingum að beinstyrkur minnkar og
hættan á beinbrotum eykst. Beinþynning er
einkennalaus þar til eitthvert bein brotnar.
Beinbrot orsaka bæði bráða og langvinna
verki og oft og tíðum skilur beinbrot eftir sig
viðvarandi verki og færnisskerðingu með þeim
áhrifum að lífsgæði einstaklingsins sem fyrir
brotinu varð minnka.
Allt fram á síðustu áratugi var beinþynning
talin óumflýjanleg og hluti af hrörnunarástandi
öldrunar, sem ekkert væri unnt að gera við.
Beinþynning er sjúkdómsástand sem bæði
konur og karlar verða fyrir en með réttri forvörn
er unnt að tefja framskrið sjúkdómsins og
koma í veg fyrir afleiðingar beinþynningar, þ.e.
beinbrotin.
Rannsóknum á beinþynningu hefur fleygt fram
á síðustu áratugum og innlendir sem erlendir
rannsakendur hafa stuðlað að umtalsverðum
framförum í þekkingu á beinþynningu.
Algengi beinþynningarbrota
Alþjóðlegu beinverndarsamtökin, International
Osteoporosis Foundation (IOF), áætla að þriðja
hver kona og áttundi hver karl brotni af völdum
beinþynningar einhvern tíma á ævinni. Þetta
er í samræmi við íslenska faraldsfræðilega
rannsókn úr Eyjafirði, sem sýndi að önnur hver
fimmtug kona og þriðji hver fimmtugur karl geti
búist við beinbroti síðar á lífsleiðinni. Á Íslandi
er gert ráð fyrir að um 1200–1400 beinbrot
megi árlega rekja til beinþynningar.
Algengust eru framhandleggsbrot, en
alvarlegust eru mjaðmabrot sem eru rúmlega
200 ár hvert hér á landi. Samfallsbrot í hrygg
hafa hins vegar fengið minni athygli. Þau eru
að hluta til vangreind, en erlendar rannsóknir
sýna að allt að þriðja hvert samfallsbrot er ekki
staðfest með röntgenmyndatöku og því ógreint.
Íslensk rannsókn sem kannaði lífsgæði 300
íslenskra kvenna með tilliti til samfallsbrota í
hrygg af völdum beinþynningar sýndi að þriðja
hver kona sem reyndist hafa samfallsbrot í
hrygg vissi ekki um að hún hefði það.
Alþjóðlegar
sjúkdómsskilgreiningar
Beinþéttni er mæld með svokölluðum bein-
þéttnimælum – sjá nánar hér á eftir. Stuðst
er við þunnan röntgengeisla sem sendur
er í gegnum líkamann. Geislamagnið sem
viðkomandi verður fyrir er mjög lítið og
samsvarar háloftageislun sem flugfarþegar
verða fyrir hálfa leiðina til Kaupmannahafnar.
Niðurstöðurnar eru síðan gefnar upp annað
hvort sem prósentuhlutfall (%) eða sem
fjöldi staðalfrávika (SD) frá aldursmeðaltali.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin WHO hefur
hins vegar skilgreint beinþynningu sem
hlutfall af hámarksbeinþéttni ungra kvenna
(T-gildi). Í raun er áreiðanleiki T-gildisins
um beinbrotaáhættu sambærilegur og
blóðþrýstingur spáir fyrir um kransæðastíflu
eða heilaáföll og telst því beinþéttnimæling gott
tæki til að meta brotaáhættu.
Samkvæmt alþjóðlegum skilgreiningum er
talið að þegar beinþéttnin hefur fallið um 2,5
staðalfrávik frá hámarksmeðaltalinu (T-gildið
-2,5) þá er brotahættan orðin marktæk og unnt
að tala um sjúkdómsástand eða beinþynningu.
Samkvæmt þessari skilgreiningu WHO má
ætla að um fimmtugt séu um 10% kvenna
með beinþynningu og allt að þriðjungur við 65
ára aldur. Um helmingur allra 75 ára kvenna
uppfylla þessi greiningarskilmerki hér á landi.
Beinþéttnimælingar
Fullkomnir beinþéttnimælar eru staðsettir á
Landspítala háskólasjúkrahúsi í Fossvogi
(LSH) og á Sjúkrahúsinu á Akureyri (FSA).
Nýlega var þriðji mælirinn settur upp í
Hjartavernd og er hann notaður til rannsókna.
Til að tryggja góðan aðgang að þessum
mælum geta konur 45 ára og eldri og karlar
55 ára og eldri pantað beinþéttnimælingu
á LSH og FSA án milligöngu heilsugæslu.
Yngri einstaklingar þurfa tilvísun til
beinþéttnimælingar. Þá eru til á landinu
nokkrir einfaldari beinþéttnimælar, svokallaðir
hælmælar. Hælmælar eru góð tæki til
skimunar. Þeir sem koma vel út úr hælmælingu
eru að öllum líkindum með góðan beinstyrk
en þeir sem eru með lág beinþéttnigildi við
hælmælingu ættu að fara í ítarlegri mælingu.
Einnig er unnt að mæla beinþéttni með
tölvusneiðmyndatækni.
Beinþéttnimælingar eru nákvæm og hraðvirk
aðferð en aðeins tekur um 15–20 mínútur
að framkvæma fullkomna mælingu. Þá er
nákvæmni mælinga mikil þannig að unnt er
að fylgja einstaklingum eftir m.t.t. beintaps og
meðferðarárangurs.
Betra er heilt en vel gróið –
forvarnir mikilvægar!
Beinvernd er mikilvæg alla ævi – hvort sem
maður hefur beinþynningu eða ekki. „Kalk
við hæfi alla ævi“, ásamt nægilegri inntöku
af D-vítamíni og reglulegum líkamsæfingum
er öllum nauðsynleg til að viðhalda góðri
beinheilsu. Styrktaræfingar fyrir þá sem yngri
eru en jafnvægisæfingar og byltuvarnir fyrir
þá eldri. Þá er nauðsynlegt að takmarka
reykingar og áfengisneyslu. Eðlileg líkams-
þyngd er einnig mikilvæg. Svokallaðar
skeljabuxur geta líka komið að gagni til að
fyrirbyggja mjaðmabrot hjá einstaklingum með
beinþynningu.
Fróðleikur:
Hinn þögli faraldur
Beinþynning einkennist af minnkuðum beinmassa og
breyttri innri gerð beinsins, þ.e. truflun á uppröðun
beinbjálka í beininu sem hefur það í för með sér að
beinstyrkur minnkar og hættan á beinbrotum eykst.
Alþjóðlegu beinverndarsamtökin
áætla að þriðja hver kona og
áttundi hver karl brotni af völdum
beinþynningar einhvern tíma á
ævinni.
Íslensk rannsókn sem kannaði
lífsgæði 300 íslenskra kvenna
með tilliti til samfallsbrota í
hrygg af völdum beinþynningar
sýndi að þriðja hver kona sem
reyndist hafa samfallsbrot í hrygg
vissi ekki um að hún hefði það.
Til að tryggja góðan aðgang að
þessum mælum geta konur 45
ára og eldri og karlar 55 ára og
eldri pantað beinþéttnimælingu
á LSH og FSA án milligöngu
heilsugæslu.
Beinþéttnimælingar eru nákvæm
og hraðvirk aðferð en aðeins tekur
um 15–20 mínútur að framkvæma
fullkomna mælingu.
Vissir þú ...
...
að smábeinóttar
konur eru í meiri
hættu á að fá
beinþynningu en
aðrar