6 / 16
6
fyrir beinbrot. Miklar framfarir hafa orðið
í lyfjameðferð við beinþynningu síðustu
ár. Rétt lyfjaval getur helmingað brota-
hættuna. Ýmsir þættir ýta undir það að
beinstyrkur minnkar. Margir af þessum
áhættuþáttum eru þekktir (sjá www.bein-
vernd.is). Vert er að hafa í huga að það
er hægt að meðhöndla beinþynningu og
beinbrot er unnt að fyrirbyggja.
Beinþynningarbrot
Beinþynning er einkennalaus og hefur
þess vegna stundum verið kallaður þög-
ull sjúkdómur. Einkennin koma fyrst fram
þegar bein brotnar. Þó að beinbrot grói,
orsakar það oft langvinna verki, skerta
starfshæfni og þunglyndi með þeim af-
leiðingum að lífsgæði skerðast. Dánar-
tíðni eykst, sérstaklega í kjölfar samfalls-
brota í hrygg og mjaðmarbrota.
Helstu brotastaðir vegna beinþynningar
eru í framhandlegg, hryggjarliðsbolum
og lærleggshálsi eða mjöðm. Talið er að
samfallsbrot í hrygg séu tæplega helm-
ingur greindra beinþynningarbrota.
Brothættir hryggir
Samfallsbrot í hryggjarliðum eru algeng-
ustu beinbrotin sem tengjast beinþynn-
ingu. Helmingur allra kvenna, 80 ára og
eldri, hefur fengið samfallsbrot í hrygg.
Við samfallsbrot fellur beinið í hryggjar-
liðsbol að hluta til saman. Í fyrstu geta
brotin verið örsmá og einkennalítil og
greinast þau því sjaldan. Þessi brot veikja
burðargetu hryggjarins og geta orsakað
fleiri samfallsbrot. Samfallsbrot af völdum
beinþynningar verða fyrst og fremst í
neðri hluta brjósthryggjar og í efri lenda-
liðsbolum.
Einkenni og grein-
ing samfallsbrota
Einkenni samfallsbrota í
hrygg er stundum smellur
og skyndilegur verkur í baki.
Oft gerist þetta við lítið álag, t.d.
snögga hreyfingu, við að lyfta upp
hlut, hósta, hnerra, við að beygja sig eða
setjast á stól. Aðeins fjórðungur samfalls-
brota er talinn orsakast af byltum. Það
getur tekið 6–8 vikur fyrir samfallsbrot að
gróa. Verkirnir eru verstir í byrjun, en geta
orðið langvinnir í kjölfar samfallsbrotsins.
Bakverkur er algengur og eldra fólk telur
oft bakverki tilheyra aldrinum og leitar sér
ekki hjálpar með greiningu og verkjastill-
ingu. Það er mjög mikilvægt að greina
samfallsbrot til að fá aðstoð fagaðila við
forvarnir og meðferð. Aðeins lítill hluti
samfallsbrota leiðir til sjúkrahússvistar.
Endurtekin samfallsbrot orsaka það
að hryggsúlan styttist og líkamshæð
minnkar og það myndast kryppa eða
herðakistill.
Afleiðingar samfallsbrota
Alvarleiki samfallsbrota í hrygg er mikill
því að eitt samfallsbrot í hrygg eykur
hættuna á fleiri samfallsbrotum, auk þess
að vera undanfari annarra beinþynning-
arbrota, t.d. mjaðmarbrota. Herðakistill
orsakar það að þangeta lungna minnkar
sem getur orsakað lungnavandamál. Auk
þess þrengir að líffærum í kviðarholi sem
getur orsakað bakflæði og önnur ein-
kenni frá meltingarfærum. Verkjavanda-
mál geta verið mikil.
Það sem þú getur gert
Beinin þurfa álag til þess að viðhalda
styrk sínum. Því er hreyfing og líkams-
rækt nauðsynleg. Gönguferðir eru upp-
lagðar til að auka beinstyrk og styrkja
vöðva. Þeim sem hafa hlotið beinbrot er
þó ráðlagt að ráðfæra sig við fagaðila í
sambandi við hreyfingu. Þar sem mörg
beinbrot orsakast af byltum, er einnig
nauðsynlegt sem hluti af byltuvörnum
að æfa vöðva, jafnvægi og samhæfingu
hreyfinga. Mikilvægt er að huga að slysa-
gildrum í umhverfinu, svo sem lausum
mottum, hafa góða lýsingu, nota sjóngler-
augu, forðast rafmagnssnúrur og aðrar
hindranir, nota trausta skó innanhúss og
varast hálku.
Hollur og næringarríkur matur
er mikilvægur, sérstaklega
kalk- og D-vítamínrík fæða.
Reykingar eru eitur í beinum
og áfengis skyldi neyta í hófi.
Farsæl öldrun
Oft er litið á heilbrigði sem sjálfsagð-
an hlut. Það er fyrst við heilsubrest sem
heilbrigði er metið, því enginn veit hvað átt
hefur fyrr en misst hefur. Það er mikilvægt
að stuðla að heilbrigði og farsælli öldrun.
Beinþynning getur hindrað virka þátttöku
í lífinu, orsakað heilsubrest og minnkað
líkamlega og andlega getu. Rannsóknir á
beinþynningu hafa sýnt fram á verulega
skerðingu á lífsgæðum þeirra einstaklinga
sem fá beinþynningarbrot.
Beinþynning
Beinþynning ásamt beinþynningar-
brotum er stórt lýðheilsulegt vandamál.
Alþjóðlegu beinverndarsamtökin áætla
að þriðja hver kona og áttundi hver karl
brotni af völdum beinþynningar einhvern
tíma á lífsleiðinni. Á Íslandi er gert ráð fyrir
að árlega megi rekja 1200–1400 beinbrot
til beinþynningar.
Beinþynning (osteoporosis) er sjúkdómur
sem orsakar að bein tapa kalki með þeim
afleiðingum að beinstyrkur skerðist og
hættan á beinbrotum eykst. Beinþéttni
minnkar hjá öllummeð aldrinum og er lið-
ur í eðlilegu öldrunarferli bæði hjá konum
og körlum. Tveir þættir skipta miklu máli í
sambandi við beinstyrk, þ.e. hversu mikið
beinmagn byggist upp í æsku og hversu
hratt beintapið verður með hækkandi
aldri.
Mikilvægt er að greina og
meðhöndla beinþynningu
Það er einfalt að greina beinþynningu
með svokölluðum beinþéttnimælum.
Það auðveldar að finna þá sem eiga á
hættu að beinbrotna af völdum beinþynn-
ingar og veita tímanlega einstaklings-
bundna ráðgjöf um forvarnir og meðferð,
með það að markmiði að koma í veg
Beinþynning og brothættir hryggir
Kolbrún Albertsdóttir
hjúkrunarfræðingur MS
Eitt nýtt
samfallsbrot
verður á 22 sek-
úndna fresti
í heiminum